Kambiyo senedi, Türk Ticaret Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiş ve ticari hayatta ödeme aracı olarak kullanılan bir kıymetli evrak türüdür. Kıymetli evraklar içerisinde yer almasına rağmen kendine has özelliklere sahip olan kambiyo senetleri; çek, bono ve poliçe olmak üzere üçe ayrılırlar. Tedavül kabiliyeti sayesinde ticari hayatın değişilmez araçlarından olan kambiyo senetleri, ticari hayattaki güven ortamının korunmasına hizmet eder. Kanunen emre yazılı düzenlenen kambiyo senetleri, bir para borcunun vadesi geldiğinde ödenmesini konu almaktadır.
Kambiyo Senedi Türleri
Kanun koyucu TTK kapsamında; poliçe, bono ve çek olmak üzere üç tane kambiyo senedi türü vardır. Kambiyo senedinin ne olduğunu tam olarak anlayabilmek için bu türleri detaylı incelemek gereklidir.
BONO
Ticari hayat içerisinde en çok kullanılan kambiyo senedi olan bono, alınan bir malın hizmetin karşılığı olarak belirli vadede ödeme taahhüdü içerir. Bononun üzerinde yazılı bulunan bedel, bononun vadesi geldiği tarihte, keşideci ve diğer cirantalar tarafından ödenmek zorundadır. Bononun vadesinde ödenmemesi halinde kambiyo takibi başlatılabilir.
ÇEK
TTK kapsamında düzenlenen bir diğer kambiyo senedi Çek’tir. Çek, tacirler tarafından bankalar muhattap gösterilmek suretiyle düzenlenen ödeme emri içeren kıymetli evraktır. Çek, ödeme aracı olarak kullanıldığı için kural olarak vadeye bağlanamaz. Ancak uygulamada borçluların kendilerine vade yaratmak için ileri tarihli çek keşide ettiği görülmektedir.
Çek ile bono arasındaki en büyük fark; çek sadece tacirler tarafından düzenlenen bir kıymetli evrakken bono herkes tarafından düzenlenebilir.
POLİÇE
Türk Ticaret Kanunu, poliçeyi esas alarak kambiyo senetlerini düzenlemiştir. TTK’ya baktığınızda birçok hükmün poliçeyle bağlantılı olarak düzenlendiğini görürsünüz. Ancak uygulamada poliçe ile karşılaşmak imkansız denecek kadar zordur.
Poliçe, keşideci, muhatap ve lehtar olmak üzere üçlü ilişki üzerine kurulur. Bir poliçe keşide eden kişi, poliçeyi ödemesi için bir kişiyi muhatap olarak gösterir, lehtar da poliçe bedelini tahsil edecek kişidir.
Kambiyo Senedinin Özellikleri Nedir?
İlliyetten Soyut
- Tacir yahut tüketicilerin nakit sıkıntısına çözüm üretmek ve ticari hayata canlılık katmak amacıyla düzenlenen kambiyo senetleri; mücerretten soyuttur. Yani bir malın veya hizmetin alınmasına karşılık verilen kambiyo senedi, o mal veya hizmet alınmasa dahi tahsil edilebilir. Bu hüküm, kambiyo senedini devralan kişinin güveninin korunması ve kambiyo senetlerinin tedavül edebilmesi açısından çok önemlidir.
Emre Yazılıdır
- Kambiyo senetleri; nama, hamiline ve emre yazılı olmak üzere senedin devri bakımından üçe ayrılırlar. Ancak kanun koyucu kural olarak kambiyo senetlerinin emre yazılı olduğunu kabul etmiştir. Bu nedenle senet metnine ayrıca nama veya hamiline yazılıdır ibaresi koyulmayan her kambiyo senedi emre yazılı olarak kabul edilir.
- Kambiyo senedinin emre yazılı olmasının sonucu olarak, kambiyo senetleri ancak ciro + zilyetliğin devri yolu ile devredilebilir. Bu yol dışında yapılan devir işlemleri geçersiz olarak kabul edilir.
İbrazında Ödenir
- Ödeme aracı olarak kullanılan kambiyo senetleri, şeklen yetkili ve madden haklı hamili tarafından keşideci yahut cirantalardan birine ibraz edilmesi karşılığında ödenir. İbraz olmadan ödeme yapan borçluların, yaptığı ödemeye TTK uyarınca kötü ödeme denir. Borcunu kötü ödeyen kişi ise, senet bedelini ikinci defa ödemek durumunda kalabilir.
İmzaların Bağımsızlığı
- Senet üzerine imza atan keşideci ve cirantaların, senet bedelinden sorumluluğu birbirilerinden bağımsız ve müteselsildir. Senet üzerinde imzası bulunup da senetten doğan borca karşılık defi ve itiraz imkanı bulunan kişi bu haklarını kişisel olarak kullanabilir. Bu kişi dışındaki diğer keşideci ve cirantalar, defi ileri süren kişinin defi sebebinden yararlanamazlar.
Şekil Şartlarının Sağlanması
- TTK kapsamında geçerli bir kambiyo senedi düzenlenebilmesi için kanunda sayılan şekli şartların yerine getirilmesi gereklidir. Kanun koyucu her kambiyo senedi türü için farklı şekil şartları öngörmekle beraber bu şartları sağlamayan belgelerin, kambiyo senedi hükmünde olmayacağını öngörmüştür.
Senet Borcu Doğurur
- Kambiyo senedi düzenlenmesi ile beraber senet bedeli kadar borcun doğmasına esas teşkil eder. Senedi imzalayan keşideci, cirantalar ile senede aval veren kefiller, senedin düzenlenmesi ile beraber hukuken borç altına girerler.
Kambiyo Takibi Yapılması
- Kambiyo senedinin zamanında ödenmemesi halinde, kambiyo senedini elinde bulunduran hamil tarafından kambiyo senedinin tahsili için kambiyo takibi başlatılabilir. İİK kapsamında düzenlenen icra takip türleri arasında en avantajlı takip türü kambiyo takibidir.
Kambiyo Senedinin Tahsili ve İcra Takibi
Ödeme aracı olarak kullanılan kambiyo senetlerinin tahsil edilmesi için kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip yapılabilir. Diğer takip yollarına göre alacaklı açısından daha avantajlı olan kambiyo takibinin yapılabilmesi için TTK kapsamında geçerli bir kambiyo senedi olması gereklidir.
Elinde şekil şartlarını sağlayan ve vadesi gelmiş olan kambiyo senedi bulunan alacaklılar icra dairesine giderek kambiyo takibi başlatabilirler. Kambiyo takibinde borçlu konumda olan kişiler, ödeme emrini aldıktan sonra 7 gün içerisinde takibe itiraz edebilirler. Ancak, kambiyo takiplerinde borca itiraz edilmiş olması, icra takibini durdurmaz. Bu nedenle alacaklılar kambiyo takiplerinde borçlulara göre bir adım önde olur.
İcra takibi başlatarak kambiyo senedini tahsil etmek isteyen alacaklı, borçlunun 10 gün içerisinde icra borcunu ödememesi halinde borçlunun menkul ve gayrimenkul mallarına haciz koydurabilir ve satışını talep ederek alacağını tahsil edebilir
