Daha önceki yazımızda kimlerin yasal mirasçı olduğuna ve kimlerin mirastan miras payı alabildiğini yazmıştık. Kimlerin mirastan pay alabileceğini öğrenmek isterseniz sitedeki “Yasal Mirasçılık Nedir?” yazısını okuyarak bilgi alabilirsiniz.
Miras hukukunda miras payları dağıtılırken zümre mirasçılığı denilen sınıflandırma esas alınır. Bu sınıflandırma üç derecelidir. Zümre sistemi kanuni mirasçıları belirlemek için ortaya çıkmıştır. Mirastan mal paylaşımında hak alabilmek için bu üç dereceden birinde olmak gerekir. Miras bırakanın eşi ise bu üç dereceden her birinde belli oranda miras payına sahiptir. Yani kaçıncı derecede mirasçı var ya da yok eşin mirasçılığını etkilemiyor sadece aldığı oran değişiyor.
Zümre mirasçılığında önemli kriterler;
-Zümre içinde ön sıradaki mirasçı, bir alt sıradaki mirasçının mirasçılığını engeller. Yani birince derecede miras bırakanın çocuğu varsa torunu mirastan pay alamaz.
-Zümre başları ve kök başları hayatta ise altsoyları mirasçı olamaz. Anne ve baba sağ ise kardeşler mirastan pay alamazlar. Büyük anne ve büyük baba sağ ise bu durumda hala, dayı, amca, teyze mirastan pay alamaz.
Birinci Derece Miras Payı
Birinci derecede miras bırakanın alt soyu yani varsa çocukları, torunlarıdır ve bunlardan doğanlardır. Eğer çocukları ölmüşse miras torunlarına geçer. Eğer birinci zümre dediğimiz grupta yasal mirasçılar varsa bu durumda ikinci zümre mirasçıları mirastan pay alamazlar. Bu derecede eş yasal miras payının 1/ 4 ünü alır. Örneğin; miras bırakanın 4 çocuğu var ise bu durumda sağ kalan eş bunlarla beraber mirasçı olacaktır. Burada eşin miras payı terekenin 1/4‘ü olurken çocuklar da kalan ¾ ‘ü eşit olarak paylaşacaktır. Bu durumda çocuklara da 3/16 şar pay kalacaktır.
Miras bırakanın kendisinden önce ölen kızı B’nin X ve Y adında iki çocuğu ile oğlu C ve eşi D hayattadır. Bu durumda yine D’nin miras payı terekenin 1/4’dür. Geriye kalanın yarısı yani 3/8’i sağ oğlu C’nin olurken bunun diğer yarısı da ölen B’nin çocuklarına eşit olarak 3/16 oranında paylaştırılır. Burada A’nın ölmesinden dolayı alt soyları onun mirasçılığını halefiyet yoluyla alacaktır. Burada sağ kalan C ve B’nin çocukları 1. Zümre mirasçılardır (D=1/4, C=3/8, X=3/16, Y=3/16).
İkinci Derece Miras Payı
İkinci derecede ise miras bırakanın annesi ve babası vardır. İkinci derecenin mirasçı olabilmesi için birinci derecede kimsenin hayatta olmaması gerekir. Miras bırakanın çocukları ya da torunları yoksa miras anne ve babaya geçecektir. Eğer miras bırakanın ana ve babası kendisinden önce ölmüş ise bu durumda bunların altsoyları halefiyet yoluyla mirasçılık hakkına sahip olacaktır. Yani burada miras bırakanın kardeşleri mirasçı olacaktır. Ama anne veya baba tarafının herhangi birinde hiç mirasçı yok ise bütün miras diğer tarafa kalacaktır.
Bu durum biraz kafa karışıklığı ortaya çıkarabilir. Miras bırakan X öldü, annesi Y ve babası Z hayatta ise Y ve Z’nin miras payları eşittir. Diyelim ki miras bırakan ölmeden önce babası ( Z ) ölmüşse bu durumda Z’nin miras payı çocuklarına yani X’in kardeşlerine geçecektir. Eğer X’in kardeşleri yoksa bu durumda anne ( Y ), X’in yani kocasının da miras payını alacaktır.
Miras bırakan Z’nin kendisinden önce ölen anne ve babasının diğer çocuğu yani miras bırakanın kardeşi X ile eşi E hayattadır. Bu durumda E’nin ikinci zümre ile mirasçılığı söz konusu olduğundan E terekenin 1/2 sini alırken kalan diğer kısım anne ile baba arasında eşit paylaştırılacak, ancak ikisi de hayatta olmadığından onların miras payı halefiyet yoluyla X’ye geçecektir. Yani X burada 1/4 anneden ve 1/4 babadan pay alacaktır (E=1/2, X=1/2’şer pay alacak )
Üçüncü Derece Miras Payı
Üçüncü derecede ise miras bırakanın büyükanne ve büyükbabası vardır. Ancak bunların mirasçı olabilmeleri için birinci derecede ve ikinci derecede mirasçı olmaması, yani miras bırakanın altsoyunun, ana ve babası ile onların alt soyunun miras bırakandan önce ölmüş olması gerekir. Miras bırakanın (murisin) kendisinden önce ölmüş olan büyükanne ve büyükbabasının yerlerini halefiyet yoluyla kendi alt soy mirasçıları alacaktır.
Miras bırakan Z’nin eşi E ile kendisinden önce ölen annesinin annesi X ve babası Y, yine kendisinden önce ölen babasının babası K ile annesi L hayattadır. Burada miras bırakanın anne ve baba tarafından büyük anne ve büyük babaları hayattadır ve üçüncü zümre başlarıdır. Eşin burada miras payı üçüncü zümre başları ile mirasçı olduğu için 3/4 olacaktır. Geriye kalan 1/4’lük pay ise Z’nin anne ve baba tarafına eşit paylaştırılacaktır. Annesine düşen 1/8 pay annesi hayatta olmadığı için onun anne ve babasına, babasına düşen 1/8 pay da babası hayatta olmadığı için onun anne ve babasına kalacaktır. Onlarda bu payları eşit şekilde paylaşacaktır. Yani Z’nin anne tarafından büyük annesi A 1/16, büyük babası 1/16 pay alacak, yine Z’nin baba tarafından büyük annesi D 1/16 ve büyük babası C de yine 1/16 pay alacaktır (E=3/4, X=1/16, Y=1/16, K=1/16, L=1/16).
Yani, büyükanne veya büyükbaba miras bırakandan önce ölmüş ise bunların alt soyu olan çocukları; miras bırakanın amca, hala, teyze ve dayıları ile onların alt soyları mirasçılık hakkına sahip olacaktır. Ancak burada miras bırakanın eşi sağ ise ve zümre başlarının tümü ölmüş ise (büyükbaba ve büyükanne ölmüşse), sadece zümre başlarının çocukları, yani miras bırakanın amca, hala, dayı ve teyzesi mirasçı olabilirler. Hala, dayı, amca ve teyzenin ölmüş olması ve miras bırakanın eşinin varlığı bunların alt soylarının mirasçılığını engeller. Yani, bu durumda sağ kalan eş tek başına mirasçı olur.
Eşin Miras Payı Ne Kadar?
-Eş, birinci derece mirasçılar ile birlikte mirasçı olduğunda mirasta mal paylaşımına esas alınacak miras payı 1/4’dür.
-Eş, ikinci derecede miras hakkına sahip mirasçılar ile birlikte mirasçı olduğunda mirasta mal paylaşımına esas alınacak miras payı 1/2’ dir.
-Eş, üçüncü zümre başları ve onların çocukları ile birlikte mirasçı olduğunda mirasta mal paylaşımına esas alınacak miras payı 3/4’ü olacaktır.
Eşin mirasçılık durumu ise ilk iki derecede hiç mirasçı yoksa ve üçüncü derecede zümre başları ( büyük anne ve büyük baba) ile onların çocukları (amca, hala, dayı, teyze) miras bırakandan önce ölmüş ise eş tek başına mirasçı olacaktır. Bu durumda miras bırakanın mirasçıları olduğu için miras devlete kalmayacaktır. Eşin bu tek başına mirasçılığından kasıt onun yasal mirasçılığıdır. Şunu unutmamakta fayda var eğer atanmış mirasçı var ise eş bunlarla beraber mirasçı olur.
Türk Medeni Kanunu madde 181’ e göre;
Boşanma davasının kesinleşmesi ile artık eşler birbirine mirasçı olamazlar. Eşlerin birbirleri lehine yaptığı ölüme bağlı tasarruflar ile kendilerine sağlanan hakları aksi tasarruftan anlaşılmadıkça kaybederler. Ancak bunun aksi kararlaştırılabilir. Diyelim ki eşiniz ölmeden önce size ev ya da araba bıraktı ama boşandınız, eşiniz boşansak da eski karımındır o mal diye yazılı beyan verir ya da iki şahit huzurunda söylemişse bu durumda mal sizindir.
Boşanma davası devam ederken davacı eşin ölmesi halinde davaya mirasçılardan biri devam ederse ve davalının kusurunu ispat edilirse sağ kalan eş, ölen eşe mirasçı olamaz ve lehine yapılan ölüme bağlı tasarruflarla bir hak talep edemez. Ancak sağ kalan eşin kusuru yoksa evlilik ölümle sona erer ve sağ kalan eşin mirasçılığı devam eder. Diyelim ki sağ kalan eş, ölen eşe karşı ağır kusur işledi ya da aldattı ise bu durumda mirasçılar kimse artık (çocuk, torun, kayınvalide, kayınpeder, büyük anne, büyük baba, hala, dayı, teyze, amca )kusurlu olduğunuzu ispat ederek mirastan pay almanızı engelleyebilir.
Evlenmenin butlanını dava etme hakkı mirasçılara geçmez. Ancak mirasçılar açılmış olan davaya devam edebilirler. Dava sonucunda evlenme sırasında iyi niyetli olmadığı anlaşılan sağ kalan eş, yasal mirasçı olamaz ve daha önce lehine yapılmış ölüme bağlı tasarruflardan kaynaklı hakları da kaybeder.
Dini Nikahlı Eş Mirastan Pay Alabilir Mi?
Resmi nikâh yapmayıp sadece dini nikâh kıyanlar eşlerinin ölümü durumunda mirastan pay alamadıkları için mağdur olmaktadır. Bu mağduriyeti engellemek için ölen kişi sağ iken bir vasiyetname hazırlayarak birlikte yaşadığı kişiye bir pay ayırabilir ya da benzeri ölüme bağlı bir tasarrufla (ölünceye kadar bakma sözleşmesi ) sağ kalan eşin mirastan pay almasını sağlayabilir.
Dini nikahlı eşten olan çocuklar ise yasal olarak tanındıkları müddetçe evlilik birliği içerisinde doğmuş kabul edilir ve mirastan pay alabilirler.
