Hemen hemen herkesin evinde artık hayvan dostlarımız var. Hayatımızın ayrılmaz birer parçaları onlar. Kimimiz için birer evlat kimimiz için birer arkadaş, yoldaş. Hukukumuz birçok alanda bizim sorumluluğumuzda ve gözetimimizde olan konularda kusurumuz olmasa bile bize sorumluluk yükler. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’na göre bu duruma kusursuz sorumluluk hali denir.
Kusursuz sorumluluk hallerinde, doğrudan dahilimiz olmayan konularda bakım, denetim ve gözetim yükümlülüğüne uymadığımız için bize yüklenen bir sorumluluk halidir. Mesela birine haksız fiilde bulunurken direkt dahilimiz varken evcil hayvanımız komşunun çocuğunu ısırdığında doğrudan da olsa dahil olamıyoruz. Bu durumda evcil hayvanımızı kontrol etmediğimiz ve gerekli tedbirleri almadığımız için aslında bize sorumluluk yüklenmiş oluyor. Bu sorumluluk türü aslında bir hakkaniyet sorumluluğudur.
Kusursuz sorumluluk hallerini biraz daha somutlaştırmak gerekirse; hayvan bulunduranın sorumluluğu, adam çalıştıranın kusursuz sorumluluğu, yapı malikinin sorumluluğu, taşınmaz malikinin sorumluluğu ve ev başkanının sorumluluğudur. Tüm bu hallerde kişi bakım, denetim ve gözetim yükümlülüğünü yerine getirmediği için sorumluluğu ortaya çıkar.
5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu madde 5/1 e göre
Madde 5- “Bir hayvanı, bakımının gerektirdiği yaygın eğitim programına katılarak sahiplenen veya ona bakan kişi, hayvanı barındırmak, hayvanın türüne ve üreme yöntemine uygun olan etolojik ihtiyaçlarını temin etmek, sağlığına dikkat etmek, insan, hayvan ve çevre sağlığı açısından gerekli tüm önlemleri almakla yükümlüdür.”
Bu yükümlülüğe uymadığı takdirde hayvan sahibi ya da bakıcısının hem hukuki hem de cezai sorumluluğu söz konusu olur.
Hayvan Bulunduranın Hukuki Sorumluluğu
Gözetiminde hayvan bulunduran kimseler ile ilgili Borçlar Kanunu madde 67 ve 68 de özel olarak düzenlemede bulunmuştur.
Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu
a. Giderim yükümlülüğü
MADDE 67- Bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişi, hayvanın verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. Hayvan bulunduran, bu zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumlu olmaz.
Hayvan, bir başkası veya bir başkasına ait hayvan tarafından ürkütülmüş olursa, hayvanı bulunduranın, bu kişilere rücu hakkı saklıdır.
Kanun maddesinden de anlaşılacağı gibi hayvanı özellikle evinizde beslemenize gerek yok. Bahçenizde duran inek, koyun, keçi, tavuk, at vs. gibi hayvanlara da geçici olarak ya da sürekli olarak bakıyorsanız bu durumda da sorumluluktan kurtulamazsınız. Ancak kanun burada bir durumu istisna tutmuş. Eğer ki hayvanınızı zarar verdiği kişi kışkırtmışsa ya da biri hayvanı kışkırttı, hayvan ipinden kopardı kendini ve ilk bulduğu kişiye saldırdı ise hayvanı kışkırtan kişilerden ödediğiniz zararı geri alabilme hakkınız vardır. Burada önemli olan sizin hayvanı düzgünce, gerekli özeni göstererek bağlamanız, aç bırakmamanız, aşı ve sağlık kontrollerini yaptırmış olmanızdır. Yapılması gereken bu durumları yaptıktan sonra karşıdaki de hayvanı kışkırtmışsa bu durumda hakim hakkaniyete göre karar verecektir. Burada hakkaniyet dediğimiz kısım içinde hakimin takdir yetkisi ve her durumun değişen koşulu ve faktörleri olduğu için tam olarak şöyle olur denilemez.
Burada unutulmaması gereken başka bir nokta ise bazı hayvanları beslemek ve toplum içine çıkarmak yasaktır. Pit Bull Terrier, Dogo Arjentino, Fila Brasilero ve Japon Tosa türlerini beslemek yasaktır. Bu türlerin sizde olduğu tespit edildiğinde bu hayvanlara el konulur, hayvan uyutulur ve size idari para cezası kesilir. Yasaklı olan hayvan türlerinin olmasının sebebi kişilerin bu hayvanları kontrol edememesi ve insan sağlığını tehlikeye düşürecek mahiyette olmasıdır.
b. Alıkoyma hakkı
MADDE 68- Bir kişinin hayvanı, başkasının taşınmazı üzerinde bir zarar verdiği takdirde, taşınmazın zilyedi, o hayvanı yakalayabilir, zararı giderilinceye kadar alıkoyabilir; hattâ durum ve koşullar haklı gösteriyorsa hayvanı diğer yollarla etkisiz hâle getirebilir. Bu durumda, taşınmazın zilyedi derhâl hayvan sahibine bilgi vermek ve sahibini bilmiyorsa, onun bulunması için gerekli girişimleri yapmak zorundadır.
Bu durum daha çok kurban bayramlarında ortaya çıkar. İneği, keçisi, koyunu kaçan kişilerin başıboş halde olan hayvanlardan sorumluluğu vardır. Bu hayvanlar başkasının taşınmazına zarar verdiği takdirde sahibi karşı tarafın zararını gidermiyorsa ya da gidermek istemiyorsa zarara uğrayan hayvanı alıkoyabilir.
Yukarıdaki hallerde hayvan bulunduranın sorumluluğu maddi ve manevi tazminattır. Hayvan bulunduran kişinin hayvanından zarar gördüğünü kişi ispat ettiği takdirde hakkaniyete uygun tazminat talep edebilir.
Son çare olsa dahi öldürülmesi hakkı sahipli hayvanları kapsamamaktadır. Sahipli hayvana zarar vermek veya sahipli hayvanı öldürmek; Türk Ceza Kanunu’nda mala zarar verme suçu kapsamında açıkça suç teşkil eder.
Ayrıca 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’na göre de, hayvanlara verilecek her türlü zarara karşı hukuki yaptırım uygulanacağı düzenlenmektedir.
Maddi ve Manevi Tazminat Davaları
Bu sorumluluk kapsamında dava açılacak görevli mahkeme asliye hukuk mahkemeleridir. Yetki bakımından ise; haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.
Peki, bu durumda maddi tazminatın kapsamı nedir?
Bu kusursuz sorumluluk halinde tüm tedavi masrafları, kişinin çalışamaması durumunda gelir kaybı, bu haksız fiil sonucu zarar gören kişinin harcamak zorunda olduğu ya da kaybettiği fırsatlar, tazminatı belirlemenin ve maddi tazminatın konusudur. Ayrıca hayvanın verdiği zarardan dolayı kişi artık çalışamayacak durumdaysa ya da engeli oluştuysa bu durumlarda ayrıca göz önünde bulundurulmalıdır.
Manevi tazminatın konusu ise zarar görenin bu süreçte yaşadığı sıkıntılardır. Örneğin; zarar gören ameliyat olmuş olabilir, ilaç tedavileri ağır gelebilir ya da estetik kaygı oluşacak şekilde vücudunun herhangi bir yerinde zarar meydana gelmiş olabilir. Bu durumlarda ayrıca göz önünde bulundurulmalı ve hakim tarafından hakkaniyete uygun karar verilmelidir.
Hayvan Bulunduranın Cezai Sorumluluğu
Türk Ceza Kanunu’nun üçüncü kısmında yer alan Topluma Karşı Suçların alt başlığında düzenlenmiştir.
TCK Madde 177’e göre;
Hayvanın Tehlike Yaratacak Şekilde Serbest Bırakılması
“Gözetimi altında bulunan hayvanı başkalarının hayatı veya sağlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde serbest bırakan veya bunların kontrol altına alınmasında ihmal gösteren kişi, altı aya kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.”
Bu cezanın üst sınırı 6 aydır, alt sınır ise hakimin takdirindedir. Hakim gerekli görürse hapis cezası yerine adli para cezası verebilir. Ceza Kanunu’na göre kanunda belirtilen cezayı almanız tazminat sorumluluğunuzu engellemez.
