Genelde herkes kendi işini bizzat kendi yapar ancak bazı kişiler için bu durum maddi ya da hukuki açıdan mümkün olmayabilir. Temsil, bir başkası adına ve hesabına yetkili olarak hukuki ya da maddi işlem yapılabilmesidir. Temsil kurumu hukukumuzda sıkça kullanılır ve Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir. Temsilci atanmasında amaç kişinin kendi adına ve hesabına işlem yaptırmasıdır. Burada amaç önemli değildir, temsil yetkisini isteyen istediği kişiye verebilir. Önemli olan işlem yapabilmesi hukuki ya da maddi açıdan mümkün olmayan kişilerin işlemlerini yapabilmesi için kolaylık sağlanmasıdır.
Fiil ehliyeti olmayan kişiler işlemlerini temsilciyle yapabilir. Diyelim ki Aydın’a taşınmak istiyorum ancak orada bulunan arkadaşıma bana ev kiralasın diye temsil yetkisi veriyorum. Ya da çok hastayım evden çıkamıyorum eşime benim için izin alsın diye yetki veriyorum. Bu gibi durumlar temsilin basit örnekleridir.
Temsil ilişkisi üçlü bir ilişkidir. Bu ilişkide temsil olunan, temsilci ve üçüncü kişi vardır. Temsil edebilme yetkisini, kendisini temsil edebilmesi için karşı tarafı işlemler için yetkilendiren kişiye temsil olunan denir. Temsil etme yetkisi kendisine verilen kişiye temsilci denir. Temsilcinin işlem yaptığı kişi ise üçüncü kişidir. Temsil kurumu basit gibi görünse de aslında bağlayıcılığı ve sonuçları iki taraf içinde önemlidir.
Temsilci, hukuki işlemi yaptığı sırada bunu temsil olunan adına yaptığını bildirmezse hukuki işlemin sonuçlarından kendisi sorumludur. Ancak arada konuşulan sözlerden ya da olaydan bu işlemin temsil olunan adına yapıldığı anlaşılabilecek kadar açıksa bu durumda işlem temsil olunanı bağlayacaktır.
Temsilciye verilen temsil yetkisi kamu hukukundan doğarsa bu temsilin içeriğini ve kapsamını kanun belirler. Eğer temsil, bir hukuki işlemden doğmuşsa bu durumda temsil yetkisinin içeriğini ve kapsamını o işlem belirler. Temsil yetkisi üçüncü kişilere bildirilmişse bu durumda da içerik ve kapsam bu bildirimle belirlenir. Emlakçının yanında çalışan kişinin ev gezdirmesi ya da sözleşme imzalaması bu duruma örnek olabilir.
Temsil Yetkisi Kimlere Verilir?
Temsil yetkisi, yapılan işlemde şekil şartı ya da başkaca özel şart aramıyorsa temsilci bu yetkiyi istediğine verebilir. Ancak dava takip yetkisi gibi özel uzmanlık gerektiren yetkiler avukata verilir. Yalnız belirli şekil şartından kasıt o konunun belirli kişilere özgülenmesidir. Örneğin; satış sözleşmesi şekle bağlı bir sözleşmedir ancak bunu temsil olunanın yetkilendirdiği temsilci yapabilir. Çocuğunu sigara almak için bakkala gönderen babanın yaptığı işlemde aslında bir nevi temsildir çünkü bakkal o çocuğun babasının adına işlem yaptığını bilir.
Temsil Yetkisinin Süresi Var Mıdır?
Temsil olunan temsilciyi sadece bir ya da birkaç iş veya durum için yetkilendirebileceği gibi belirli süreli olarak da yetkilendirebilir. Örneğin; kira sözleşmesi ya da satış sözleşmesi yapması için yetkilendirilen temsilcinin bu işlemleri yapmasından sonra temsil yetkisi sona erer. Bu durumda temsilciye belirli iş kapsamında yetki verilmiştir.
Temsil olunan hukuki işlemden doğan temsil yetkisini sınırlandırabilir ya da geri alabilir. Yalnız ortaklık sözleşmeleri, vekalet sözleşmeleri ve hizmet sözleşmeleri için istisnalar söz konusu olabilir. Örneğin; alacak davası için avukata dava takip yetkisi verdiniz ancak dava sonunda alacağı tahsil etme yetkisi vermediniz o yetki sizde kaldı. Bu durumda avukat davayı kazandıktan sonra alacağı tahsil edemez çünkü siz o konuda avukatı yetkilendirmediniz.
Temsilci atayan kişi önceden temsilciyi sınırlama hakkından vazgeçemez. Temsil olunan üçüncü kişilerce bilinmesi gerekli olan bir yetkilendirmede açıkça ya da dolaylı olarak bildirim yapmalıdır. Aynı şekilde temsil olunan eğer daha önce bu kişilere temsil yetkisini verdiğine dair bilgilendirme yapmışsa temsil yetkisini kısmen ya da tamamen geri aldığını üçüncü kişilere bildirmek zorundadır. Bu bildirim yükümlülüğüne uymazsa iyi niyetli olarak temsilciyle işlem yapmış olan 3.kişilere temsilcinin yetkisini geri aldığını ya da sınırlandırdığını ileri süremez.
Temsilcinin temsil olunan adına işlem yapabilmesi için öncelikle yetkilendirilmesi gerekir. Ancak temsilci temsil olunan adına işlem yapmışsa ve temsil olunan da işlemi sonradan onaylamışsa temsil ilişkisi geçerli olur.
Yetkisiz temsilciyle işlem yapmış taraf temsil olunana süre verip onaylayıp onaylamama hususunun kendisine bildirilmesini isteyebilir. Bu sürede temsil olunan işlemi onaylamazsa diğer taraf bu işlemle bağlı olmaktan kurtulur. Örneğin; komşunuz siz tatilde iken gelen elektrik faturanızı ya da bina aidatını sizin yerinize ödemişse ve size bunu söylediğinde de sizde onaylıyorsanız ödediği tutarı ödersiniz bu durumda temsil yetkili temsil olur. Eğer siz banane canım ödemeseymiş derseniz bu durumda komşunuz yetkisiz temsilci olduğu için ona karşı bir sorumluluğunuz olmaz çünkü bunu ondan siz istememişsiniz o kendisi temsilci atamış olur.
Temsil yetkisi hukuki işlemlerden kaynaklanıyorsa aksi kararlaştırılmadıkça ya da aksi işin özelliğinden anlaşılmadıkça temsil olunanın; ölümü, fiil ehliyetini kaybetmesi, gaipliğine karar verilmesi ya da iflas etmesi durumlarında sona erer. Temsilciye yetki belgesi verilmişse, temsil ilişkisi sona erdiğinde temsilci bu belgeyi temsil olunana teslim etmek zorundadır. Eğer yetki belgesini temsil olunan ya da halefleri almazsa bu durumda yetki belgesine güvenerek işlem yapan üçüncü kişilerin zararını ödemek durumunda kalırlar.
Temsilcinin eğer ki temsil ilişkisinin bittiğinden haberi yoksa yetkisinin sona erdiğini bilmiyorsa bu durumda temsil olunan ve halefleri, temsilcinin yaptığı işlemlerle bağlıdırlar. Temsilci yetkisinin sona erdiğini bilmiyorsa ancak işlem yapacak üçüncü kişilerin bu durumdan haberi varsa yapılan işlem temsil olunanı bağlamaz.
Temsil ilişkisinde temsil olunan yetkisiz temsilcinin yaptığı işlemi onaylamazsa bu durumda 3.kişi uğradığı zararın tamamını yetkisiz temsilciden alır. Ancak temsilci, karşı tarafın işlemin yapıldığı sırada kendisinin yetkisiz olduğunu bildiğini ya da bilmesi gerektiğini ispat ederse bu durumda yetkisiz temsilciden zarar istenemez. Örneğin; yetkisiz temsilci el yapımı deri sandalet yapan bir ayakkabıcıdan yüklü sipariş verdi. Ayakkabıcı borçlanıp kilolarca deri aldı ve bunları kesip diktiyse ve o sırada temsilcinin yetkisiz olduğu anlaşıldıysa temsil olunan satın almaya onay vermezse bu durumda ayakkabıcının zararını temsilci ödemek zorundadır. Yalnız bu durumda dikkat edilmesi gereken nokta 3.kişinin zararı kadarını yetkisiz temsilci ödeyebilir, zararından fazlasını ödeyemez çünkü bu durum sebepsiz zenginleşmeye girer.
