Çek, Türk Ticaret Kanunun’da özel olarak düzenlenmiş olup tacirler arasında ödeme aracı olarak kullanılan kıymetli evraktır. Çek düzenleme hakkı sadece gerçek veya tüzel kişiliğe sahip tacirlere aittir. Çek; keşideci, lehtar ve muhattap olarak üçlü ilişki üzerine kurulur. Hukuki olarak havale niteliğinde olan çek, bankaya hitaben yazılır ve ödeme tarihinde bankadan tahsil edilir.
Çekte Bulunması Gereken Unsurlar
Çekin, bankadan tahsil edilebilmesi ve ödenmediği takdirde kambiyo takibi başlatılması için çekte bulunması gereken unsurların bulunması gereklidir. Türk Ticaret Kanunu, çekte hangi unsurların bulunması gerektiğini ve çekin nasıl düzenleneceğini ayrıntılı olarak düzenlemiştir. TTK’da yer alan unsurları barındırmayan çekler, geçersiz olarak kabul edilir.
Geçersiz çekler, hukuki olarak kambiyo senedi niteliğine haiz olmamakla beraber adi bir senet niteliğinde olur. Bu nedenle çek almadan evvel, çekte bulunması zorunlu unsurların bulunup bulunmadığını inceleyiniz.
- Çek Kelimesi
TTK kapsamında bir çekin geçerli olarak düzenlenebilmesi için “ÇEK” kelimesinin Türkçe yahut başka bir dilde senet üzerinde yer alması gereklidir. Çek kelimesinin yazılı bulunmaması halinde çekin geçersizliğinden bahsedilir.
- Kayıtsız ve Şartsız Şerhi
Çek, kural olarak illiyetten bağımsızdır. Bunun sonucu olarak da kayıtsız ve şartsız ödenmek üzere düzenlenir. Çekin geçerlilik şartlarından biri de çek bedelinin keşideci tarafından “kayıtsız ve şartsız” ödeneceğine dair bir taahhüt içermesidir. Bu yazının bulunmaması halinde kural olarak o senet çek hükmünde değildir.
- Muhatabın Kim Olduğu
Çekte bulunması gereken diğer bir husus muhattapın kim olduğudur. TTK kapsamında çekin muhatabı sadece BDDK kapsamında kurulmuş bulunan bankalar olabilir. Muhattap çek bedelini şeklen yetkili madden haklı hamile ödeyecek kişidir. Muhatabın yazılı bulunmadığı çekler yok hükmünde sayılır. Ayrıca TTK kapsamında bir tacirin çek düzenleyebilmesi için zorunlu olarak bir bankadan çek defteri almak zorundadır. Keşidecinin çek hesabının olduğu banka kural olarak çekin muhatabı olur.
- Çek Keşide Tarihi
Çekin belki de en önemli unsuru çekin keşide tarihidir. Çek keşide tarihinin yazılı bulunmadığı çeklerin geçerli olma ihtimali yoktur. Çekin keşide tarihi, çekin düzenlendiği tarihte keşidecinin fiil ehliyetinin olup olmadığının saptanması açısından önemlidir. Ayrıca çeklerin bir vadeye bağlanamaması nedeni ile çekin ödenmek üzere ibraz edilmesi gereken süreler de çek keşide tarihine göre belirlenmektedir.
- Çek Keşidecisinin İmzası
Çekte bulunması zorunlu unsurların sonuncusu keşidecinin imzasıdır. Keşideci çeke adını, soyadını yazarak imzalamak zorundadır. Keşidecinin imzasını içermeyen çekler, senet hükmünde dahi olmayacaktır. Çekte bulunması gereken tüm unsurları bulunduran senetler, imzanın atılması ile beraber hukuki olarak kambiyo senedi haline gelirler.
Bu zorunlu unsurlardan birinin bulundurmayan senetler çek hükmünde olmayıp sadece emre yazılı havale niteliğinde olur. Eğer senet emre yazılı dahi düzenlenmemişse o halde çek vasfına sahip olmayan senetler sadece mahkemelerde delil başlangıcı olarak kullanılabilir. Ayrıca bu senetlerin ciro yolu ile devri mümkün olmadığı gibi ödenmemsi halinde kambiyo takibine de dayanak olamazlar.
Çekin Geçerliliğine Etki Etmeyen Durumlar
Kanun koyucu çekin önemli bir ödeme aracı olmasından dolayı, çekte bulunması gereken zorunlu unsurların dışında, bulunması ihtiyari olan unsurlar belirlemiştir. Kanun koyucu tarafından tek tek sayılan bu şartların yokluğunda dahi çekin geçerli olduğu kabul edilir.
- Çekte Lehtarın Bulunmaması
TTK kapsamında kambiyo senetlerinden biri olan çek kural olarak emre düzenlenir. Ancak kanun koyucu kambiyo senetlerinin hamiline, emre veya nama olarak düzenlenebileceğini öngörmüştür. Bu kapsamda çeklerde hamiline düzenlenebilir. Bu nedenle çek metninin üzerinde çekin kimin lehine düzenlendiği yani çek lehtarının yazılmamış olması çeki geçersiz hale getirmez. Lehtarı yazılı olmayan çekler, hamiline yazılı hale gelir ve çeki zilyedinde bulunduran her hamil tarafından tahsil edilebilir.
- Emre Kaydı Bulunmaması
Az önce de söylediğimiz gibi çekler kural olarak emre düzenlenir. Bu kapsamda üzerinde emre yazılı ibaresi olmayan senetlerde çek vasfına haiz olurlar ve kural emre düzenlendiği kabul edilir.
Çekte Bulunması Alternatifli Unsurlar
Çekte bulunması gereken bazı unsurlar alternatifli olarak düzenlenmiştir. Kanun koyucu kural olarak bu unsurun bulunmamasını çekin hukuki olarak geçersizliği sonucuna bağlamıştır. Ancak çeki hukuki olarak ayakta tutabilmek için kanunda sayılan diğer bir halin varlığı halinde bu unsurları da var kabul etmiştir.
- Keşide Yeri
Çekin geçerlilik şartlarından biri de keşide yeridir. Keşide yeri, çekin ibraz süresinin belirlenmesinde önem arz etmektedir. Keşide yeri bulunmayan çekler için kanun koyucu, altarnatif unsur olan keşidecinin altında yazan yeri keşide yeri olarak kabul eder. Keşidecinin adresinin de yazılı olmaması halinde çek geçersiz olarak kabul edilir.
- Ödeme Yeri
Çekin ibraz süresi, ödeme yeri ile keşide yeri baz alınarak hesaplanır. Kanun koyucu kural olarak çekte ödeme yerinin bulunması gerektiğini düzenlemiştir. Ancak ödeme yeri bulunmayan çeklerde, muhatabın adının ve soyadının bulunduğu yerin altında yazan adres, ödeme yeri olarak kabul edilir. Bu kapsamda alternatif bir unsuz olan muhatabın adresinin de çekte bulunmaması halinde çek geçersiz olarak kabul edilecektir.
Çeki geçersiz olduğu durumlardan bundan ibarette olsa da elinize geçen bir çekin hukuken geçerli olup olmadığını öğrenmek için uzman bir avukat ile görüşmenizi tavsiye ederiz.
