Hasta Hakları ülkemizde ve dünyada yaşanan Covid 19 salgını sebebiyle tekrar gündeme gelmiştir. Herhangi bir kamu ya da özel sağlık kurumuyla ilişki kurmak zorunda kaldığımızda bu haklar iki taraf için de yol gösterici olacaktır. Haklarımıza bilmek ve ona göre tedavi talep etmek de anayasal haktır.
Anayasa madde 56 ‘ya göre;
“Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet herkesin hayatını beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlama; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimdeki sağlık ve sosyal kurumlardan yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası kurulabilir.”
Sağlık hakkımız anayasayla güvence altına alınmıştır. Bu hak anayasal bir hak olduğu için ve yaşam hakkıyla doğrudan bağlantılı olduğu için tek tek ve ayrıntılı olarak Hasta Hakları Yönetmeliği’nde açıklanmıştır.
Hasta Hakları Yönetmeliği’nin amacı; “Hasta Hakları’nı somut olarak göstermek ve sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşlarda ve sağlık kurum ve kuruluşları dışında sağlık hizmeti verilen hallerde, insan haysiyetine yakışır şekilde herkesin Hasta Hakları’ndan faydalanabilmesine, hak ihlallerinden korunabilmesine ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesini düzenlemektir.”
Hasta Hakları Yönetmeliği, sağlık çalışanlarınca sunulan sağlık hizmetlerini bazı ilkelere bağlamıştır. Hastanelerde sağlık hizmeti sunulması amacıyla yapılan uygulamalarla bu ilkelerle örtüşmek zorundadır. Bu ilkelere ters olacak şekilde size sağlık hizmeti verilmeye çalışılıyorsa bu durumda hizmeti sunan sağlık çalışanını uyarmak sizin yükümlülüğünüzde olup bu durumda çalışanı siz uyarmak zorundasınız. Eğer bu ilkelere ters düşen bir tedavi uygulanacaksa ya da uygulanıyorsa gerekli mercilere şikayet talebinizi iletmelisiniz. Bu ilkelere aykırılık sağlık çalışanı tarafından Türk Ceza Kanunu’nda belirtilen suç şekillerinden birine giriyorsa sağlık çalışanı hakkında suç duyurusunda bulunmalısınız.
Sağlık Hizmetleri Sunulurken Uyulması Zorunlu İlkeler Nelerdir?
1. Bedeni, ruhi ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde yaşama hakkının, en temel insan hakkı olduğu, hizmetin her safhasında daima göz önünde bulundurulur.
2. Herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkını haiz olduğu ve hiçbir merci veya kimsenin bu hakkı ortadan kaldırmak yetkisinin olmadığı bilinerek, hastaya insanca muamelede bulunulur.
3. Sağlık hizmetinin verilmesinde, hastaların, ırk, dil, din ve mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç ve ekonomik ve sosyal durumları ile sair farklılıkları dikkate alınamaz. Sağlık hizmetleri, herkesin kolayca ulaşabileceği şekilde planlanıp düzenlenir.
4. Tıbbi zorunluluklar ve kanunlarda yazılı haller dışında, rızası olmaksızın kişinin vücut bütünlüğüne ve diğer kişilik haklarına dokunulamaz.
5. Kişi, rızası ve Bakanlığın izni olmaksızın tıbbi araştırmalara tabi tutulamaz.
6. Kanun ile müsaade edilen haller ile tıbbi zorunluluklar dışında, hastanın özel hayatının ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.
Hasta Hakları Nelerdir?
Hasta Hakları Yönetmeliği’ne göre Hasta Hakları 6 bölüme ayrılmıştır.
1.Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı
Sağlık hizmetlerinden faydalanırken hastaların belirli hakları ve istemleri vardır. Sağlık çalışanı hastanın tedavisini, hastanın rızası doğrultusunda gerçekleştirmek zorundadır. Bu haklar sırasıyla şu alt başlıklar altındadır;
-Adalet ve Hakkaniyete Uygun Olarak Faydalanma: Hasta sağlıklı yaşama teşvik ya da koruyucu sağlık hizmetlerine ihtiyacına uygun olandan yararlanırken adalet ve hakkaniyet ölçüsünde yararlanmalıdır. Personel sağlık hizmeti sağlarken adalet ve hakkaniyete uygun davranmalıdır.
-Bilgi İsteme: Hangi sağlık kuruluşundan hangi şartlarda ne kadar hizmet alabileceği ile ilgili kuruluştan bilgi isteyebilir. İlgili kuruluşun bu konuda aydınlatma yükümlülüğü vardır. Ayrıca sağlık kuruluşları hastayı bilgilendirecek içerikler, afişler ve broşürler hazırlamak zorunda olup bu konuda yeterli tedbirleri almak durumundadır.
-Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme: Hasta yasal mevzuat çerçevesinde istediği sağlık kurum ile kuruluşunu seçmek ve seçtiği sağlık kuruluşundan da yararlanma hakkına sahiptir. Ancak bu hakkın kullanılma sınırı değiştirilecek kuruluşun yaşam hakkını tehlikeye atmaması ile sınırlıdır. Doktor tarafından hastanın naklinin zorunlu görüldüğü durumlar da bu kapsamdadır.
-Personeli Tanıma, Seçme ve Değiştirme: En önemli haklardan biri olan bu hakta hasta, mevzuata uymak şartıyla istediği sağlık çalışanını seçme, tedavisiyle ilgilenen doktoru değiştirebilme hakkına sahiptir. Mevzuatta bahsedilen sınır ise o gün o birimde görevli ve ilgili alanda görevli doktorlardan birini seçmektir. Doktor seçme hakkım var diye KBB bölümü için ortopedi doktorunun bakmasını isteyemezsiniz.
-Öncelik Sırasının Belirlenmesini İsteme: İlgili kuruluşta sağlık hizmeti yetersiz ya da sınırlı ise hasta tıbbi kriterlere göre öncelik sırasının belirlenmesini isteyebilir.
-Tıbbi Gereklere Uygun Teşhis, Tedavi ve Bakım: Tıbbın ilkelerine ve etiğine aykırı olarak doktorlar teşhis ve tedavi işlemi yapamazlar.
-Tıbbi Gereklilikler Dışında Müdahale Yasağı: Doktorlar akıl, ruh ve beden bütünlüğünü tehlikeye atacak işlem yapamazlar. Hastaların bu konuda talepleri varsa bu talep yerine getirilemez.
-Ötenazi Yasağı: Ülkemizde ötenazi yasalarla yasaklanmıştır. Her ne şekilde olursa olsun yaşam hakkın kişinin kendi ya da başkasının talebiyle sonlandırılamaz.
-Tıbbi Özen Gösterilmesi: Sağlık personeli hastanın hayatını kurtarmak ve sağlığını korumak zorundadır. Ölümüne kesin gözüyle bakılsa bile hastanın acılarını dindirmek için kesinlikle müdahale etmek zorundadır.
2.Sağlık Durumu İle İlgili Bilgi Alma Hakkı
Sağlık çalışanı hastaya; hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği; tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi; hastalıkla ilgili diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri; müdahale ya da tedavi esnasında muhtemel komplikasyonları; tedaviyi reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri; tedavide kullanılacak ilaçların önemli özelliklerini; hastanın sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri ve gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği gibi konularda bilgi vermek zorundadır.
-Kayıtları İnceleme: Hasta sağlık durumuyla ilgili belge ve verileri inceleme, suretini alma hakkına sahiptir. Hastanın yasal olarak izin verdiği kişiler de bu veriler edinebilirler.
-Kayıtların Düzeltilmesini İsteme: Hasta sağlık durumuyla ilgili kayıtların düzeltilmesini isteyebilir. Ayrıca sağlık durumuyla ilgili belgelere ya da raporlara itiraz ederek eksikliklerin giderilmesini isteyebilir.
-Bilgi Verme: Doktor hastayı sağlık durumu, tedavisi ya da başkaca durumlar için bilgilendirmelidir. Bu bilgilendirme hastanın anlayabileceği şekilde olmak zorundadır. Ayrıca bilgilendirme hasta mahremiyetine dikkat edilerek yapılmak zorundadır.
-Bilgi Verilmesi Caiz Olmayan ve Tedbir Alınması Gereken Haller: Bilgi verildiği takdirde hastanın sağlık durumu kötüleşecekse ya da ruhsal olarak etkileneceğinden bahisle hastalığı ilerleyecekse bu durumda hasta bilgilendirilmeyebilir. Hasta yerine ailesinden birileri bilgilendirilebilir.
-Bilgi Verilmesini Yasaklama: Hasta isterse hastalığı hakkında kendisinin ya da ailesinin bilgilendirilmesini yasaklayabilir( ilgili mevzuatta istisnai haller ya da yetkili mercilerce alınacak tedbirler hariç) ancak bu durumda bu karar yazılı olarak alınır.
3.Hasta Haklarının Korunması
–Mahremiyete Saygı Gösterilmesi: Hastaya yapılan her türlü tıbbi müdahalede hastanın mahremiyetine saygı zorunludur. Hastanın sağlık durumu ve değerlendirmeler gizli yapılmalıdır. Hastanın teşhis ve tedavi işlemi belirli gizlilikte olmalıdır. Tıbben sakıncalı değilse yanında yakını bulunabilir. Tedavide bulunması gereksiz olan kişiler müdahale aşamasında orada bulunmamalıdır. Hastalığın önemi gerektirmedikçe hastanın yaşamına müdahale edilemez. Hastanın sağlık harcamaları gizli tutulmalıdır. Ölüm hali mahremiyete saygıyı ortadan kaldırmaz.
-Rıza Olmaksızın Tıbbi Ameliyeye Tabi Tutulmama: Hiç kimseye rızası olmadıkça tıbbi müdahale yapılamaz. Ancak bir suç işlendiği ya da suç eşyasının kişinin üzerinde bulunduğu yönünde kesin deliller varsa bu durumda müdahale edilir. Genelde uyuşturucu ticaretlerinde kişiler koruyucu bir kapsül içinde bulunan maddeleri kaçakçılık ya da yakalanmamak amacıyla yutabilir.
-Bilgilerin Gizli Tutulması: Hastanın bilgileri gizli tutulmak zorundadır. Hukuki ya da ahlaki yönden geçerli sebep ortada yoksa bu bilgiler ifşa edilemez, kimseyle paylaşılamaz.
4.Tıbbi Müdahalede Hastanın Rızası
-Hastanın Rızası ve İzin: Hastanın rızası olmadan hastaya müdahalede bulunulamaz. Hasta küçük ya da kısıtlı ise velisinden ya da vasisinden izin alınması gerekir.
-Tedaviyi Reddetme ve Durdurma: İstisnalar dışında hasta kendine uygulanan tedaviyi reddedebilir ya da durdurabilir.
-Rıza Formu: Hastaya tıbbi müdahale için rıza formuyla rızası alınır ve bu form arşivde saklanır.
-Alışılmış Olmayan Tedavi Usullerinin Uygulanması: Klasik tedavi metotlarından başka hayvanlar üzerinde denenmiş ve etkisi kanıtlanmış durumlarda eğer hastanın da izni varsa bu tedavi uygulanabilir. Yalnız önemli şart hastanın hayatını kurtarması ve zarar vermemesidir.
-Organ ve Doku Alınmasında Rıza: 18 yaşını doldurmamış ya da ayırt etme gücü bulunmayan kişilerden organ veya doku alınamaz.
-Aile Planlanması Hizmetleri ve Gebeliğin Sona Erdirilmesi: Gebeliğin sona erdirilmesinde eşin rızasının da alınması gerekir. Ancak kanunun istisnai gördüğü hallerde bu haller ispatlandıktan sonra eşin rızası aranmaz.
-Rızanın Kapsamı ve Aranmayacağı Haller: Rıza alınırken hastayı aydınlatma yükümlülüğüne uyulmalıdır. Bir hastalık ya da tedavi için alınan rıza, o hastalığın tedavisi boyunca mevcuttur.
5.Tıbbi Araştırmalar
-Tıbbi Araştırmalarda Rıza: Bakanlığın izni ve kişinin rızası olmadıkça kimse tıbbi araştırmada kullanılamaz. Hastanın gönüllü olması durumunda dahi personelin sorumluluğu ortadan kalkmaz. Kişi küçük ya da kısıtlı ise rıza veli ya da vasiden alınmalıdır.
-Gönüllünün Korunması ve Bilgilendirilmesi: İzin verilmesi sağlık çalışanlarının hastanın sağlığını koruma ve gözetme yükümlülüğünü ortadan kaldırmadığından yapılan işlemler hakkında gönüllü aydınlatılmak zorundadır.
-İlaç ve Terkiplerin Araştırma Amacıyla Kullanımı: Bakanlığın izni ve kişinin rızası olmadıkça kimse ilaç kullanımında denek olarak kullanılamaz.
6.Diğer Haklar
-Güvenliğin Sağlanması: Her hasta sağlık kurum ve kuruluşlarında güvenli bir şekilde tedavi edilmek zorundadır.
-Dini Vecibeleri Yerine Getirebilme ve Dini Hizmetlerden Faydalanma: Sağlık kurum ve kuruluşları hastaların dini gerekliliklerinin serbestçe yerine getirebilmesi için uygun ortamı hazırlar. Buna hastanelere mescid yaptırılması da dahildir. Gerekirse ve kişinin rızası varsa başkalarının haklarına saygı göstermek koşuluyla din görevlisi hastaya telkinlerde bulunabilir.
-İnsani Değerlere Saygı Gösterilmesi ve Ziyaret: Sağlık kurumlarında personel hastalarına ve yakınlarına güler yüzlü, şefkatli, mevzuata uygun davranmak durumundadır. Sağlık kuruluşları insan haysiyetine yakışır şekilde hijyenik ortam sunmak zorundadır. Hasta yakınlarının hastalarını rahatça ziyaret edebilmesi için gerekli tedbirleri alır.
-Refakatçi Bulundurma: Tedavi sırasında ya da sonrasında hasta refakatçi bulundurabilir.
-Hizmetin Sağlık Kurum ve Kuruluşu Dışında Verilmesi: Doğal afetler, koruyucu sağlık hizmetleri ya da sağlık kuruluşuna gidilemeyen hallerde sağlık hizmetleri bulunulan yerde alınabilir.
